Temat właściwego cięcia i formowania jabłoni jest obecnie znowu istotny z powodu trudności ze zbytem jabłek i zmniejszającej się opłacalności ich produkcji. Aby uzyskać owoce wysokiej jakości (wyrośnięte i dobrze wybarwione) wymagane przez odbiorców, niezbędne jest odpowiednie cięcie drzew.
Jabłonie powinny owocować corocznie, a owoce być wyrównane i dobrze wybarwione. Tych o wysokiej jakości w zbiorze powinno być 70–80%. Wymaga to przestrzegania pewnych zasad, m.in. dotyczących cięcia drzew, które powinno być prowadzone tak, aby zachowana była równowaga pomiędzy wzrostem wegetatywnym i generatywnym. Nie dla wszystkich sadowników jest to proste, mimo że ułatwiają to: podcinanie korzeni, cięcie mechaniczne koron, czy użycie regulatorów wzrostu. Sadownicy nadal popełniają błędy, które skutkują zachwianiem równowagi pomiędzy wzrostem, a owocowaniem, a w konsekwencji zniżką plonu i niską jego jakością.
Rola podkładki
Podkładki karłowe (‘M.9’, ‘P 22’) jabłoni sprzyjają szybkiemu tworzeniu się pąków kwiatowych i owocowaniu. Już w roku posadzenia drzewek, w obrębie korony, szczególnie na odmianach krótkopędowych, można znaleźć pąki kwiatowe. Drzewa na nich są jednak wrażliwe na niedobory wody w glebie.
Podkładki półkarłowe (‘M.26’, ‘P 60’) i silniej rosnące (np. ‘M.7’) zapewniają silniejszy wzrost drzew (są mniej wrażliwe na niedobór wody w glebie), które późno wchodzą w okres owocowania. Stwarzają mniej problemów ze wzrostem, ale więcej z owocowaniem.
Na tworzenie przyszłej struktury sadu oraz kosztów jego prowadzenia i plonowania wpływają: rozstawa drzew w rzędach i szerokość międzyrzędzi, forma korony, rodzaj planowanego cięcia (ręczne czy mechaniczne).
Jakość materiału szkółkarskiego
Nowe nasadzenia należy zakładać z drzewek dobrze rozgałęzionych i wysokiej jakości. Muszą być zdrowe, gdyż tylko odwirusowany materiał gwarantuje dobre i stabilne owocowanie. Często w poszukiwaniu oszczędności sadownicy wybierają drzewka, które nie osiągnęły odpowiednich parametrów wielkościowych, co bywa skutkiem porażenia ich przez choroby.
Drzewko jabłoni wysokiej jakości (fot. 1) powinno mieć:
- dobrze rozwinięty system korzeniowy;
- miejsce okulizacji na około 25 cm ponad powierzchnią gleby;
- gruby pień, o wysokości przynajmniej 0,7–0,8 m, a w przypadku niektórych odmian (np. Jonagoldy) nawet 1 m;
- silny przewodnik;
- zdrewniałe pędy boczne zakończone pąkiem kwiatowym, wyrastające w stosunku do przewodnika pod kątem prostym lub zbliżonym do niego.
Drzewka odpowiednio uformowane w szkółce nie stwarzają potem problemów z prowadzeniem w sadzie. Są one z reguły droższe od nierozgałęzionych. Jest to jednak opłacalna inwestycja, gdyż zazwyczaj szybciej rozpoczynają owocowanie, a plony są wysokie. Takie rośliny wymagają jednak systematycznej, ale mało kosztownej pielęgnacji w pierwszych latach po posadzeniu.
Termin cięcia
Sadownicy coraz częściej rozpoczynają ręczne cięcie i formowanie jabłoni zaraz po zbiorze owoców. Zalecanym terminem jest koniec zimy i przedwiośnie, do czasu kwitnienia drzew. Wczesne cięcie stwarza niebezpieczeństwo przemarzania drzew, gdyby nastały mrozy. Jednak ostatnie zimy są bardzo łagodne, co skłania sadowników do przycinania drzew już jesienią.
Mechaniczne cięcie także jest przeprowadzane po zbiorze jabłek, ale gdy na drzewach są liście (fot. 2). Gdy są one zielone, zabiegowi temu poddawane są triploidalne odmiany jabłoni (‘Jonagold’ i sporty, ‘Mutsu’, ‘Alwa’, ‘Red Boskoop’ i sporty) oraz inne zbyt silnie rosnące (np. ‘Red Boskoop’), gdy są brązowe – odmiany diploidalne (‘Gala’, ‘Golden Delicious’, ‘Szampion’, grupa ‘Red Delicious’) i takie, w których wypadku cięcie ma w niewielkim stopniu wpłynąć na siłę wzrostu. Po opadnięciu wszystkich liści, mechanicznie tnie się drzewa w pełni owocowania z rozrośniętymi koronami. Głównym powodem tak wczesnego rozpoczynania cięcia jest chęć obniżenia kosztów produkcji oraz dostępność siły roboczej w tym terminie lub zapewnienie pracownikom pracy. Gdy zima jest łagodna jabłonie można ciąć przez cały okres jej trwania.
Młodych drzewek nie powinno się przycinać w styczniu i lutym, ponieważ przy spadku temperatury poniżej 0°C ich niezdrewniałe pędy łatwo mogą przemarznąć. Najlepiej jest je przeciąć, gdy rozpocznie się wegetacja.
Ocena drzew przed cięciem
Przed rozpoczęciem przycinania drzew należy najpierw ocenić ich dotychczasowy wzrost i owocowanie oraz określić cel cięcia. W wypadku słabego lub silnego wzrostu albo słabego owocowania, należy znaleźć przyczynę i podjąć odpowiednie działania zaradcze. Doradcy sadowniczy twierdzą, że trzeba „rozmawiać” z drzewem przez cały rok, co oznacza jego obserwację i podejmowanie odpowiednich działań w każdym okresie sezonu. Jeśli zasady cięcia drzew będą niezmienne, efekty będą przewidywalne i powtarzalne.
Formy i typy koron
W sadach jabłoniowych popularne są korony przewodnikowe mające formę stożka, wrzeciona, superwrzeciona lub osiową, ale jest to uzależnione od rozstawy drzew w rzędzie oraz szerokości międzyrzędzi. Rzadziej jabłonie są prowadzone w systemie V, Y, mikado, bibaum, dryling i szpaleru.
Korony wrzecionowe i stożkowe są szersze dołem i wąskie górą. Szerokość (średnica) pierwszego piętra korony w wypadku stożkowych może wynosić do 1,8–2 m, wysmukłego wrzeciona – 1,1–1,4 m, superwrzeciona do 1 m, ciętych mechanicznie do 0,8 m, a form wieloprzewodnikowych – 0,6–0,7 m.
Korony stożkowe i wrzecionowe mogą się stykać na poziomie pierwszego piętra, w środkowej części odległość pomiędzy gałęziami sąsiednich drzew powinna wynosić 20–30 cm, a w szczytowej – 40–50 cm.
Cele i metody
Obecnie praktykowane są cięcie drzew po posadzeniu, formujące, odnawiające oraz prześwietlające. Czasem prowadzone jest także ciecie odmładzające i na krótkopędy.
Przycięcie drzewek po posadzeniu (fot. 3) ułatwia ich przyjęcie się, a jednocześnie pomaga w uformowaniu korony i stworzeniu powierzchni owoconośnej. Zapobiega ono przemiennemu owocowaniu, ponieważ reguluje wzrost i owocowanie. Drzewo ma określone gabaryty (wysokość, rozpiętość i zagęszczenie korony). Formowanie koron kończy się w 3 lub 4 roku po posadzeniu. Potem rozpoczyna się cięcie odnawiające, którego celem jest utrzymanie w koronie drzewa pędów rocznych oraz dwu- i trzyletnich (jedynie w dolnym piętrze korony mogą pozostać pędy starsze). Cięcie prześwietlające umożliwia poprawę doświetlenia całego drzewa, aby owoce w obrębie całej korony były dobrze wyrośnięte i wybarwione. Prześwietlanie i odmładzanie wykonuje się w zależności od potrzeb. Cięcie na krótkopędy jest rzadko praktykowane.
Na młodych drzewach więcej jest formowania i prześwietlania, na starszych dominuje rozsądne odmładzanie i prześwietlanie.
Na młodych drzewach więcej jest formowania i prześwietlania, na starszych dominuje rozsądne odmładzanie i prześwietlanie.
echy drzew prawidłowo uformowanych
Silny, stabilny przewodnik z luźno osadzonymi pędami świadczą o prawidłowym uformowaniu drzew (fot. 4). W górnej części korony powinny znajdować się pędy roczne i dwuletnie, natomiast w środkowej roczne, dwu- i trzyletnie oraz takie same i starsze u podstawy korony. Taką koronę uzyskuje się zwykle poprzez coroczne wycięcie całych (4-letnich i starszych), nadmiernie zagęszczających się pędów i gałęzi, a nieskracanie ich w obrębie kilkuletniego drewna. Systematyczna wymiana pędów sprawia, że drzewa są zawsze młode, co zapewnia coroczne i obfite owocowanie. Najładniejsze owoce powstają na dwu- i trzyletnich pędach i tych w koronie drzewa powinno być najwięcej.
Cięcie drzew najlepiej rozpoczynać od wierzchołka, kontynuować – w obrębie ich środkowej i dolnej części.
Prowadzenie koron przewodnikowych w sadach intensywnych
Miąższość i wysokość koron powinna zapewnić dobre doświetlenie każdej partii. Powyżej pierwszego piętra korony powinno znajdować się tzw. „okno” (fot. 5), dzięki któremu doświetlona jest dolna partia. „Okno” należy wyprowadzić na 2–4-letnich drzewach. W obrębie przewodnika i pędów stanowiących przedłużenie konarów pierwszego piętra korony, cięcie należy prowadzić w obrębie drewna jednorocznego na tzw. „klik” (fot. 6). Skracanie przewodnika można rozpocząć, gdy drzewa osiągną założoną wysokość. Zabieg ten usztywnia przewodnik, a pędy boczne stymuluje do wytwarzania pąków kwiatowych.
Skracanie pędów bocznych pierwszego piętra korony można rozpocząć po posadzeniu drzew i kontynuować przez cały czas życia sadu. Konary wieloletnie prowadzone są w formie „stołu”. Są one wymieniane tylko wówczas, gdy stają się nieproduktywne, znajdują się zbyt blisko podłoża lub są nadmiernie porażone przez choroby. W obrębie wyższych partii korony należy prowadzić cięcie odnawiające, które zapewnia rotację pędów. Wycinając pęd powinien po nim pozostać czop, co umożliwi wyrastanie nowych (fot. 7). Podczas cięcia prześwietlającego wyciąć trzeba pędy konkurujące z przewodnikiem, zbyt grube w stosunku do niego, wyrastające pod kątem ostrym, zbyt silnie zagęszczające koronę, pokładające się na inne, zbyt nisko nad glebą, nadłamane, z objawami porażenia przez choroby lub uszkodzone przez szkodniki oraz zakończone pąkami liściowymi.
Jeżeli drzewa będą prowadzone i cięte według powyższych zasad, będą „ zawsze młode”, a owoce na nich wysokiej jakości (fot. 8). Zasadniczym celem cięcia jest zbudowanie dużej powierzchni owoconośnej i równomierne doświetlenie całej korony drzewa.
Najczęstsze błędy
W sadach prawidłowo prowadzonych przejazdy w międzyrzędziach powinny być na tyle szerokie, aby umożliwiały swobodny przejazd ciągnika i pracujących z nim maszyn. W trakcie zakładania sadu, formowania koron, ale i później podczas cięcia, łatwo można popełniać błędy, które będą skutkować nadmiernym lub słabym wzrostem drzew oraz niskim plonowaniem.
Błędy często popełniane przez sadowników:
- sadzenie drzewek niskiej jakości i nierozgałęzionych, które są trudne do formowania, a pełne owocowanie rozpoczynają zwykle 2 lata później niż drzewka wysokiej jakości;
- nieskracanie silnych i długich pędów pierwszego piętra korony po posadzeniu, co prowadzi zazwyczaj do ich ogołocenia;
- brak cięcia na tzw. „klik” w obrębie pierwszego piętra korony drzew, co skutkuje zwykle silnym wzrostem pędów w tej części korony (nadmierne jej zagęszczenie, zwisanie zbyt długich i wiotkich pędów do gleby oraz utrudnienie przejazdu międzyrzędziem i zwalczania chwastów pod drzewami);
- przycinanie pędów w obrębie kilkuletniego drewna, co prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy wzrostem a owocowaniem (drzewa przybierają wegetatywny charakter wzrostu, owocują słabo i przemiennie, korony zagęszczają się nadmiernie, co utrudnia prowadzenie ochrony i ogranicza jej skuteczność);
- dopuszczenie do zbytniego zagęszczenia korony, co sprawia, że owoce w jej wnętrzu są niewybarwione (fot. 9);
- zbyt silne skrócenie wielu pędów w koronie drzewa, szczególnie w obrębie pierwszego piętra korony, co prowadzi do zmniejszenia powierzchni owoconośnej;
- usuwanie wszystkich drobnych pędów owoconośnych w koronie drzewa, co sprawia, że wnętrze drzewa jest puste, czego skutkiem jest wybijanie wielu pędów (tzw. wilków), które są bezwartościowe, bo zakończone pąkami liściowymi;
- przycinanie, a nie usuwanie silnych jednorocznych pędów;
- wycinanie dobrze owocujących gałęzi pierwszego piętra korony zmniejsza powierzchnię owoconośną drzew;
- nadmierne wycinanie pędów i gałęzi skierowanych w rzędzie tworzy zbyt duże prześwity i powoduje spadek plonowania;
- dopuszczanie do nadmiernego owocowania, co prowadzi do przemienności i obniżenia jakości plonów.
Jeżeli reakcją drzew po cięciu jest zbyt słaby wzrost i zbyt obfite owocowanie, prowadzi to do drobnienia owoców. W takich wypadku w następnym roku konieczne jest silne przycięcie drzew, służące pobudzeniu ich do wzrostu i wytworzenia pędów o większym wigorze. Pozostawienie nadmiaru starych krótkopędów nie sprzyja wyrastaniu owoców. Drobnieniu owoców oraz silnemu zahamowanie wzrostu przyrostów sprzyja także zbyt późno przeprowadzone cięcie drzew (np. po kwitnieniu, szczególnie odmian drobnoowocowych).
Jeżeli natomiast drzewa zostały silnie przycięte w roku, w którym zawiązały mało pąków kwiatowych to plonowanie będzie znacznie ograniczone, drzewa mogą wpaść w przemienność, a ich wzrost będzie silny. W takim roku drzewa należy przeciąć delikatnie, bez cięcia szczegółowego, a sam zabieg przeprowadzić jak najpóźniej wiosną. Wówczas wyciąć można tylko kilka grubych gałęzi nadmiernie zagęszczających koronę. W takim sadzie należy zastosować także metody zapobiegające silnemu wzrostowi i lepszemu owocowaniu (podcinanie korzeni, zabiegi Regalisem 10 WG).
W sadach pozostawionych bez cięcia, w pierwszych latach po posadzeniu drzewek większe jest owocowanie, ale gałęzie ulegają deformacji i wyłamywaniu, ponieważ często wyrosły pod ostrym kątem w stosunku do przewodnika. Takie drzewa są także podatne na porażenie przez choroby i szkodniki.
Zbyt późne ograniczanie wysokości przewodnika i pozostawianie pędów konkurencyjnych prowadzi do osłabiania go. Może skutkować to również wyłamaniem się przewodnika i zbyt silnym wzrostem drzew w górnej części korony.
Zbyt późne ograniczanie wysokości przewodnika i pozostawianie pędów konkurencyjnych prowadzi do osłabiania go. Może skutkować to również wyłamaniem się przewodnika i zbyt silnym wzrostem drzew w górnej części korony.
Przestrzeganie zasad BHP
W trakcie cięcia drzew posługujemy się sekatorami jedno- i dwuręcznymi, piłkami (przeważnie tzw. „lisi ogon”) ręcznymi, z napędem elektrycznym, pneumatycznym lub hydraulicznym. Korzystamy także z drabin, stojaków, saneczek oraz tzw. „balkoników” lub przyczep. Podczas cięcia zdarzają się urazy drobne, ale i poważne (np. obcięcie palców, części dłoni oraz trwałe uszkodzenia kręgosłupa). Bardziej niebezpieczne są sekatory jednoręczne niż przedłużane. O przestrzeganiu zasad BHP często nie pamiętają pracownicy oraz zatrudniający ich sadownicy. Przed rozpoczęciem cięcia dobrze jest przeszkolić pracowników i udokumentować to złożeniem przez nich stosownych podpisów na oświadczeniach.
Odmiany jabłoni
Jabłoń to zdecydowanie najpopularniejsze drzewo owocowe w naszym kraju nie dorównują jej nawet grusze czy śliwy. Jabłka smakują wszystkim, są to owoce smaczne, soczyste i zdrowe. Można jeść je na surowo lub przetwarzać na musy. Odmiany jabłoni są bardzo liczne dlatego smaki jabłek poszczególnych odmian jabłoni są naprawdę różne. Mamy odmiany jabłoni dobre na przetwory, mamy idealne odmiany jabłoni do spożywania jabłek na surowo. Odmiany jabłoni różnią się wieloma czynnikami np. terminem dojrzewania, odpornością na choroby, wrażliwością na mróz. Nie można też zapomnieć o starych odmianach jabłoni, których jabłka smakują dzieciństwem.
Sadzonki jabłoni
Od jakości sadzonek jabłoni zależy bardzo wiele elementów np. odporność na choroby, jakość owoców, ilość owoców. Dlatego ważne jest aby poświęcić nieco czasu i wybrać najlepsze sadzonki jabłoni do naszych potrzeb. Kolejnym ważnym elementem jest stanowisko jakie wybierzemy dla sadzonki jabłoni. Powinno być nasłonecznione i osłonięte, a gleba powinna być żyzna, choć jabłonie nie mają specjalnych preferencji odnośnie jakości podłoża. Jeśli będziemy pamiętać o tych kilku elementach, z pewnością doczekamy się dużych, zdrowych i soczystych jabłek z własnej uprawy. Czego wszystkim życzymy!
